[nlphucson]

Thiền là gì?

Trước hết về mặt ngữ nguyên "Thiền", cách phát âm của người Nhật Bản là "Zen" và cách gọi đó đã trở nên quen thuộc với toàn thế giới. Người Trung Quốc đã phiên âm các chữ "Dhyana Jhana" của Ấn Độ (có nghĩa là "nhập định") thành "Chán na", rồi gọi tắt là "Chán". Cách gọi đó sang đến Nhật gọi là "Zen" cũng như sang Việt Nam gọi là "Thiền".
Zen rất trừu tượng và khó hiểu. Cho đến nay đã có đến hơn ba mươi định nghĩa về Zen, tuy nhiên vẫn chưa đi đến sự thống nhất. Trong đó có hai định nghĩa gần gũi và dễ hiểu nhất là:

1. Zen towa kokoro no meinari - Thiền chính là cái tên của tâm hồn
2. Kokoro towa zen no karadanari - Tâm hồn chính là cái bản thể của thiền
Zen là một biểu hiện của sự thức tỉnh.

Một bài thơ mang đậm dấu ấn Thiền như sau:

Tôi ở trong gương
Phản chiếu tôi vào trong mắt tôi
Dù khi tôi giận cũng như lúc tôi buồn
Rồi nụ cười tươi lại đến một cách tự nhiên
Tôi bắt đầu nói gì đó với tôi trong gương
Nếu làm như thế thì tôi trở nên chân thật
Không phải là tôi trong gương chân thật với tôi,
mà là tôi chân thật với tôi trong gương
Tôi ở trong gương
Tôi tồn tại trong tôi.

Thiền ở Nhật Bản là một tông phái của Phật giáo, với một đường lối tu luyện "thân tâm" nhằm đạt đến giác ngộ. Thiền được xem như những gì kết tinh tuyệt diệu nhất của Phật giáo Đại thừa. Nhưng cũng có thể nói đó là sự kết hợp tài hoa của tư tưởng Ấn Độ và nền văn hóa phương Đông, mà nổi bật nhất là Trung Hoa và Nhật Bản. Thiền tông cũng là một tông phái đơn giản nhất của Phật giáo. Đơn giản ở chỗ nó chỉ chú trọng vào thực hành, không chú trọng mấy vào kinh sách. Phật giáo Nhật bản quan niệm rằng:"Zen là một lối tu hành chuyên chú đến phần triết lý tư duy, nhưng cũng rất chú trọng đến phương diện hành động thực tiễn"
Ngoài ra, Zen là một phương pháp tu luyện hòa hợp và phát triển bởi 3 đặc tính: Tri của Ấn Độ - Hành của Trung Hoa - và Tình của Nhật Bản.
Ba đặc tính ấy hòa hợp lại đưa Zen thành một nghệ thuật tu tâm sửa tánh, một nghệ thuật dung hòa cả Đức và Trí, cả mình và người, cả thời gian và không gian, và cả nhân sinh và vũ trụ. Nếu tách rời ra khỏi sự hòa hợp này là đã tách rời khỏi Zen. Cũng vì lẽ đó mà Thiền truyền đến đâu là nó hòa hợp với cá tính của dân tộc ấy và tồn tại cho đến ngày nay, đặc biệt là trên đất nước Nhật Bản.