Thang âm 12 bán âm trên cây Guitar phím lõm - So sánh ký âm Hò Xừ Xang Xê Cống với Tân nhạc:
Một số Quy ước mình ghi chú vào đây khi mình viết tài liệu này:
1. Ký hiệu về nốt nhạc C: Đồ, D: Rề, E: Mi, F: Fa, G: Son, A: La, B: Si, #: là tăng lên 1/2 cung, b: giảm xuống 1/2 cung.
2. Các ngăn phím mình đánh số thứ tự: 0: dây buông, 1: bấm ngăn 1, 2: bấm ngăn 2, v.v...
3. Dấu =: Mình chỉ 2 âm bằng nhau về tần số, đồng âm: Mình chỉ 2 chữ nhạc cùng tên và cách nhau 1 quãng 8 ( Ví dụ Lìu - Líu).
4. Xư có lúc mình gọi là Y cho phù hợp với âm điệu bài đàn.
5. Dây Kìm và Sến: Dây Đại là dây to ở trên, dây Tiểu là dây nhỏ ở dưới.
6. Dây Guitar: Mình quy ước dây số 1 là dây nhỏ nhất, có âm cao nhất.
7. Cao độ của nốt Hò:
Mình quy ước gọi theo dây Tiểu của Kìm như sau:
Hò Nhẩt = G = Hò dây Kép của Guitar
Hò Nhì = A = Hò dây Xề của Guitar
Hò Ba = C (ít sử dụng)
Hò Tư = D = Hò của dây Đào Guitar
Hò Năm = E (ít sử dụng)
Câu chuyện dưới đây nói về sự xuất hiện của sự xướng âm Cổ nhạc Hò xừ xang xê cống líu trên một nhạc cụ Tây phương mà ngày nay đã trở thành cây đàn chính của Sân khấu Cải lương và Đờn ca Tài tử Nam bộ.
Bài viết này mình viết khá lâu rồi, nay xin gửi tặng anh chị Damsan.net.
Ngày xưa, đã lâu lắm rồi, từ ngày tiền nhân đi mở cõi Phương Nam, trong đoàn người di cư từ Huế vào Nam có một đôi vợ chồng tên là Cổ Nhạc. Ông tên là Cổ, bà tên là Nhạc. Họ vào đến miền Nam sinh cơ lập nghiệp và đem theo gia tài quý giá nhất là Âm Nhạc. Cả hai người sống với nhau rất hoà thuận. Bà con nơi ấp họ ở rất quý mến ông bà Cổ Nhạc. Cứ mỗi độ nông nhàn, dưới ánh trăng họ lại tập trung nhau lại đờn ca những bài bản Tài tử tại nhà ông. Ông bà Cổ Nhạc sanh hạ được 7 người con đều khoẻ mạnh hiền lành tốt bụng. Anh Hai tên kêu là anh Hò. Anh này to khoẻ, tính cách rất tốt và hay giúp đỡ mọi người nên bà con lối xóm hay kêu bằng cái tên thân mật là anh Liu. Anh có tính cách sống ngay thẳng, chân thực nên bà con rất hay lấy anh ra làm mẫu để dạy bảo anh em con cháu họ. Trong xóm ngoài làng có ai gặp khó khăn gì anh xắn tay xông vào giúp đỡ nên được mọi người rất quý trọng. Ông bà Cổ Nhạc rất tự hào về người con trưởng này.
Hai năm sau, bà Nhạc sinh ra một người con trai kế tiếp và đặt tên là Xừ. Anh Xừ rất đẹp trai và học giỏi, tính anh hay giao du, kết bạn và học rất giỏi môn toán. Nhiều cô gái trong làng đem lòng yêu mến và có lúc gọi anh là anh Xự hoặc cậu Xự. Mỗi tối anh đem cây đàn ra ngồi ngoài hiên, dạo lên khúc nhạc tiêu sầu thánh thót làm rung động biết bao trái tim thiếu nữ.
Người con kế tiếp của ông bà Cổ Nhạc là con gái. Cô này có cái tên rất hay là Y . Người cô dong dỏng cao, có cái trán dô rất bướng bỉnh. trong nhà cô không mấy khi nghe ai, cứ ý mình làm, đôi khi bà con lối xóm hay la rầy và thưa với ông bà Cổ Nhạc nhưng cổ vẫn chứng nào tật ấy, không sửa. Tính cô hiếu động, không mấy khi ngồi một chỗ. Có nhiều hôm cô còn rủ chúng bạn bơi xuồng qua sông sang làng bên cùng bọn trai làng bên ấy đánh trận giả. Nhiều lúc cổ làm ông Cổ rất phiền lòng. Nhiều hôm ông nói với bà Nhạc:
- Tui là tui không ghét bỏ gì nó nhưng nó quậy phá thế này tui hông chịu nổi.
Bà Nhạc cũng lấy làm buồn lòng lắm và an ủi ông Cổ:
- Thui mà ông ơi, cha mẹ sanh con trời sanh tính, tui sanh ra chúng đứa nào tính cách thế nào tui biết mà....
Do tính tình ngang bướng không chịu ngồi im 1 chỗ nên bà con có người kêu cổ là Y có người kêu cổ là Xư......
Sau khi sanh anh Xừ được Ba năm thì bà Nhạc có mang và sanh ra môt cô gái đẹp người đẹp nết, nết na hiền dịu đặt tên là Xang. Cô thật duyên dáng và dịu dàng và có một giọng nói rất truyền cảm sâu lắng. Nhiều trai làng để ý đến cô, nhiều người đêm đêm còn đến bên vách căn phòng cổ ngủ đem tiếng sáo tiếng đàn của mình để lay động trái tim người đẹp. Nhiều đám trai làng đánh nhau cũng chỉ vì cổ, thậm chí nhiều bà trong xóm còn đem cổ ra để làm gương cho con gái mình:
- Mày không sang nhà ông Cổ mà xem cái Xang, nó đẹp người, đẹp nết, ngoan hiền lại học giỏi....mày xem có được có bằng một phần của nó không???
Nhiều cô gái ngậm ngùi than thân trách phận sao mọi người rất quý chị Xang mà không quý họ. Tiếng lành đồn xa, tiêng dữ đồn xa. Nhiều ông Bá hộ trong làng ngoài tỉnh xa cũng cưỡi ngựa đến xem mặt để gả cho con trai mình. Nhà ông bà Cổ tấp nập ngựa xe, các ông chủ đồn điền, các cậu công tử tấp nập ra vào nhằm "rinh" cô Xang. Ông bà Cổ phấn khởi ra mặt. Bà thường nói với mọi người:
- Cháu nó hãy còn bé, tui cầu ông địa mong se cho nó một tấm chồng tử tế thôi chứ giàu sang phú quý mà làm chi...Bả nói với ông Cổ:
- Ông này, sanh ra đứa con nó ngoan hiền xinh đẹp cũng mát cả lòng dạ ông ạ.
Ông Cổ nhắp 1 ngụm Gò Đen và cười khà khà. Ổng nhắm mắt lại mơ thấy một ngày được anh con rể đưa đi nghe hát Tài tử, nghe đâu ở làng bên có mấy ông chơi Tài tử hay lắm....
Hai năm sau, bà Cổ lại có mang, lần này bà sanh ra một anh con trai và đặt tên là Xê. anh Xê thì rất thông minh, học đâu biết đó, về sau khi ông bà Cổ mất đi người ta còn đồn rằng thời đó ông Cổ còn đón thầy đờn tận xứ Bạc Liêu về dạy anh đờn. Anh thường sử dụng rất tốt đờn Kìm, đờn Cò và đờn Tranh. Tính tình anh Xê ngay thẳng, tháo vát, ăn nói rất từ tốn nhẹ nhàng. Xem chừng anh Xê rất hạp với tính ông Cổ, có khi ổng gọi anh bằng cái tên thân mật là Xể . Năm anh lên 20 tuổi anh đã được rất nhiều thầy đờn truyền dạy những ngón đờn điêu luyện và xuất thần. Thường khi có mở hội thi đờn anh thường đạt giải nhất. Nói vậy chớ mọi người thấy anh tối đến hay chui vô mùng ngồi tập đờn một mình. Ông bà Cổ thấy anh ham đờn nên tận tình chỉ dạy và cũng giao với anh rằng nếu như anh có chí thú thì sẽ sang hỏi con gái cô Tỳ làm vợ cho. Ảnh phấn khởi ra mặt và chuyên tâm tập đàn tối ngày.
Người con trai tiếp theo của ông bà Cổ sanh ra sau anh Xê Hai năm là anh Cống. Anh này thì tính nết không bằng anh Hò và anh Xê. Hay tức tối cáu giận. Nhiều khi hay gây tranh cãi giữa mấy anh em trai. Có hôm thấy anh Xê ngồi đờn thì Cống nói:
- Ui trời ơi, anh tập đờn chi cho mắc công, mướn thầy đờn về là được rồi. Cứ như tui đây này, đi chơi tối ngày, tối chui vô mùng ngủ, thế mà con gái theo ầm ầm, gạt ra hổng hết, còn anh có ma nào thèm ngó tới anh????
Anh Xê chỉ cười lặng lẽ tay nắn cung phím đàn cất lên từng tiếng nhạc khoan dung.
Do bản tính hay trêu ghẹo người khác nên dân làng cũng không thích anh này, nhiều lúc người ta gọi anh là anh Cộng cho bõ ghét...
Người em gái của anh Cống là cô Phan. Cô này thì không xinh đẹp bằng cô Xang nhưng có nét dịu dàng đằm thắm"chết người". Cô hiền từ ít nói, nhưng khi cô nói thì mọi người rất chú ý lắng nghe, đặc biệt là những ý kiến cô đưa ra đều rất trúng ý của ông bà Cổ. Ví thử như có hôm cô nói nhỏ với bà Cổ:
- Má à, con nghe nói bên nhà bác Kìm có anh Tiểu rất thư sinh nho nhã, hổm rày con thấy ảnh thậm thụt qua nhà mình kêu chị Xang qua nhà ảnh có chuyện chi đó ....má xem.....
Bà Cổ gạt đi: Chuyện người lớn, mày biết chi mà nói chứ.....
Thấy mình đã lớn mà ba má còn chê là trẻ con, nhiều lúc cổ thấy mình thật tủi thân oan ức....Cô tâm sự với bạn bè điều này thì keu cô bằng cái tên là Oan để chia sẻ và thông cảm với cổ.
Người con út của ông bà Cổ lại là người rất đặc biệt. Người ta còn kể lại rằng sau khi sanh ra anh Cống được Ba năm thì bà Cổ một lần đi chợ về khi qua cây cầu khỉ trước nhà trượt chân té xuống kênh. Khi người ta vớt bả lên thì bả gần như chết rồi. Mọi người xúm vào, người thì kêu xức dầu gió, người thì vội chạy đón thầy lang Tư Hiếu , may sao đợt đó bà Cổ qua khỏi cơn nguy kịch. Mỗi bận trái gió trở trời cái chân bà bị té lại đau nhức. Cuối năm đó thì bà Cổ lại có mang. Mọi người đến chúc mừng, bà Tám hàng xóm sang nhà thăm và nói với bà Cổ:
Em tưởng chị sanh đến cháu Phan là thôi cứ, mình tuổi cao rồi, sanh nở phức tạp lắm chị Cổ ơi.
Bà Cổ nói: Thui thì tui cũng cố lần này nữa thôi cho chúng nó có chị có em.
Đến ngày bà Cổ sanh, cả nhà thấp thỏm. Người lo âu ra và, ông Cổ chắp 2 tay sau lưng đi đi lại lại ra chiều lo lắm. Khi bà mụ đỡ đứa bé ra, cả nhà ồ lên vì đứa bé giống anh Hai nó như đúc, từ tiếng khóc chào đời, nụ cười khi nhìn thấy ông Cổ. Cả nhà ông bà Cổ vui như được mùa. Bà Cổ tuy đau đớn nhưng cố nhỏm dậy nhìn mặt đứa con trai út, bà thầm nghĩ: sao nó sanh ra cách thằng Hai nhà mình 12 năm mà sao nó giống thằng Hò như tạc vậy. Về sau dân làng ấy kể lại rằng anh con út nhà ông bà Cổ giống người anh Hai y chang từ cách ăn mặc, dáng đi, nụ cười, tính cách..v...v...chỉ hơi khác một chút về chiều cao thôi. Ông bà Cổ rất quý anh con út nên thấy anh Hai được gọi là Lìu thì ông đặt luôn tên cho nó là Líu.
Cả nhà ông Cổ như vậy sống rất hoà thuận, tuy mỗi người một vẻ, một tiếng nói, một tính cách nhưng họ rất hiền hoà dễ thương.
Cho đến một buổi sáng......
bà Cổ xách giỏ rồi dặn ông Cổ:
Hôm nay tui đi chợ đường xa, ông ở nhà xem nom bảo ban chúng nó học hành, tui qua chợ mua mấy con cá lóc về nấu canh chua, nhân thể qua thăm nhà cô Tranh hỏi thăm cổ bị ốm.
Ông Cổ gật gù:
- Ờ, bà đi mau về, nếu có qua nhà ông Sến thì gửi ổng chai Gò Đen và mấy trái khóm tui qua Long An mới mua dìa làm wà cho ổng nha.
Bà Cổ đi rồi, ông Cổ ở nhà thì thấy anh Xê chạy về nói:
- Ba ơi ba, bác Kìm kêu con về nói ba qua nhà ổng bàn có công chuyện.
Đến trưa, ông bà Cổ về ...kỳ quá...lũ trẻ đi đâu không rõ....2 ông bà mới tá hoả tam tinh lên, kêu khắp xóm trên xóm dưới....mọi người đổ xô đi tìm...bà Cổ ngồi xuống bực thềm nhà lăn ra khóc vật vã.....một lúc sau người ta thấy 7 anh em nhà ông Cổ lò dò bước vào nhà. Ông Cổ quát:
- Chúng bay để nhà cửa thế này đi đâu hết trơn hết trọi....
Mấy đứa nem nép vào nhau, đứa này đùn đẩy đứa kia, cuối cùng anh Hò lên tiếng:
Dạ thưa ba má, khi ba má đi vắng ở nhà xảy ra chuyện lớn ạ, chúng con hổng biết sao bây giờ....
Bà Cổ nói: Có chuyện chi tui bây nói nghe coi???
Anh Hò thưa: Dạ thưa ba má, ba má đi khoảng một lúc thì nhà ta có khách ạ. Một ông to béo nói là bạn của ba, ổng xưng tên là Tây Ban Cầm, tên nghe lạ wá , chúng con mời ổng vào nhà, uống nước và nói ổng đợi ba dìa. Ổng nói có việc gấp phải đi ngay hình như có buổi hoà nhạc ở Gia Định. Ổng có gửi lại cho ba món quà. Mấy anh em chúng con mở ra xem nhưng tiếp theo thì con hổng dám kể, con sợ ba oánh chúng con.....
- Ba không oánh đứa nào hết, có chuyện chi nói nghe coi....
Lúc này anh Xê mới lên tiếng:
- Dạ thưa ba má, chúng con thấy ông Tây Ban Cầm gửi qua tặng ba cây đờn. Chúng con thấy bác Kìm, bác Sến, cô Tỳ, cô Tranh ai cũng có ngăn phím cao hết nên chúng con hò hét nhau khoét phím lõm sâu xuống rồi ạ.
Ông Cổ cười ồ lên và nói: Tưởng chuyện gì......thôi cả nhà ta vô đây xem nào, con Xang xuống bếp phụ với má mày nấu canh chua cá lóc, thằng Xê qua nhà bác Kìm, bác Sến, mời 2 bác qua đây cùng xem cây đờn mới của châu Âu.
Mọi người cùng nhau ngắm nghía cây đàn Tây Ban Cầm khoét lõm phím...trầm trồ khen ngợi âm thanh của nó.....
Nhà ông Cổ hôm đó vui như tết, còn vui hơn cả ngày bà Cổ sanh ra anh Líu.
Đêm đó, ông bà Cổ không sao ngủ được, thỉnh thoảng ổng ngồi dây, vấn một điếu thuốc rê, ngọn lửa bập bùng thi thoảng loé lên soi rõ khuôn mặt khắc khổ....bà Cổ thì nằm trong mùng nói với ra:
- Ông ơi, vô ngủ thôi nghĩ làm chi cho mệt....
- Bà nó ơi, dậy tui nói chuyện này....tui thấy sắp nhỏ nhà mình có vẻ quý mến quyến luyến cây đờn Tây Ban Cầm....hay là ngày mai ta sắp chỗ cho chúng mỗi đứa một ngăn nha bà. Tui cứ băn khoăn không biết có ra Cổ Nhạc không nữa.
- ừ , tui thấy ý tưởng ông hay đó...để mai tui nói các con...
Hai ông bà thì thầm rì rầm cả đêm bàn tính chuyện sáng mai......
Sáng hôm sau....ông bà Cổ dậy sớm .... bà Cổ gọi lũ trẻ dậy cho chúng ăn sáng và nói:
- Này các con, ba má sanh ra các con cũng đã nuôi nấng dạy dỗ bảo ban, đến nay ba má cũng đã sức tàn lực kiệt....nay có cây đờn Tây Ban Cầm ở đây, ba má cũng làm thử nghiệm xem có hạp với đờn Cổ Nhạc không, các con cùng hợp sức với ba ma nhen.
Lũ trẻ thấy lạ kỳ vì hôm nay dậy sớm, ông bà Cổ còn ăn mặc chỉnh tề, chúng chưa hiểu chuyện gì cả.....Bà Cổ bả với cô Xang:
- Con qua nhà cô Tỳ, cô Tranh, bác Kìm nói ba mẹ cháu mời cô bác sang có chút công chuyện...
ông Cổ bảo bà Cổ:
- Bà thắp cho tui cây nhang....tui khấn tổ tiên ông bà cho 7 đứa con nhà mình nó được bảo tồn và phát huy.....
Sau khi thắp nhang xong, ông Cổ vẫy anh Hò lại và nói với anh:
- Con à, cả nhà ta con là lớn nhất, con là anh Hai để cho sắp nhỏ nó trông cậy vào còn, nay ba thay tên cây Tây Ban Cầm là Lục Huyền Cầm, con tên là Hò mà đây là sự hợp nhất lần đầu tiên, hôm qua ba có trao đổi với bác Kìm rồi nên đặt tên con là Hò Nhất giống anh Tiểu nhà bác ấy. Ba má luôn bên cạnh các con mà...
Nói đoạn ông Cổ đặt anh Hò vào ngăn 5 dây 3 của cây Lục Huyền Cầm. Anh Hò gạt nước mắt, lần đầu tiên trong đời thấy anh khóc....trong sự thương yêu của ba má....Rồi trong thời khắc thiêng liêng ấy 2 ông bà Cổ Nhạc lần lượt đặt từng đứa con yêu quý của mình vào các ngăn đàn do tự tay chúng đã khoét lõm như một sự định mệnh.... bà Cổ lầm rần khấn trời vái đất cầu mong cho chúng có sức khoẻ, lớn khôn....
Trong sự chứng kiến của cô Tỳ, cô Tranh và bác Kìm hai ông bà Cổ đặt tất cả những đứa con thân yêu dứt ruột đẻ ra vào từng ngăn đàn theo số năm chúng đã được sanh ra trên đời so với anh Hò. Bà Cổ run run cầm cây đờn, vuốt ve an ủi từng đứa con cho chúng chuẩn âm, còn ông Cổ khảy lên những âm thanh đầu tiên : Ngũ cung Bắc. Hò - Xừ - Xang - Xê - Cống ( G-A-C-D-E)
Hò qua Xừ = 2 ngăn; Xừ qua Xang = 3 ngăn; Xang qua Xê = 2 ngăn; Xê qua Cống = 2 ngăn; Cống qua Líu = 3 ngăn.
Cung Hò Nhất trên đàn Guitar
Từ đó đến nay có biết bao thế hệ nghệ sĩ nhạc sư, nhạc sĩ theo đuổi sự nghiệp cầm ca đã cùng với 7 người con thân yêu của ông bà Cổ và cây đờn Lục Huyền Cầm làm rạng danh nền Âm nhạc Việt Nam như mong ước của ông bà Cổ Nhạc.
Quảng Ninh, ngày 9 tháng 12 năm 2010
Lê Hữu Hùng
Xin tặng lại câu chuyện truyền thuyết về Hò xừ xang xê cống líu trong Cổ nhạc Nam bộ cho anh chị em Damsan.net
Một số Quy ước mình ghi chú vào đây khi mình viết tài liệu này:
1. Ký hiệu về nốt nhạc C: Đồ, D: Rề, E: Mi, F: Fa, G: Son, A: La, B: Si, #: là tăng lên 1/2 cung, b: giảm xuống 1/2 cung.
2. Các ngăn phím mình đánh số thứ tự: 0: dây buông, 1: bấm ngăn 1, 2: bấm ngăn 2, v.v...
3. Dấu =: Mình chỉ 2 âm bằng nhau về tần số, đồng âm: Mình chỉ 2 chữ nhạc cùng tên và cách nhau 1 quãng 8 ( Ví dụ Lìu - Líu).
4. Xư có lúc mình gọi là Y cho phù hợp với âm điệu bài đàn.
5. Dây Kìm và Sến: Dây Đại là dây to ở trên, dây Tiểu là dây nhỏ ở dưới.
6. Dây Guitar: Mình quy ước dây số 1 là dây nhỏ nhất, có âm cao nhất.
7. Cao độ của nốt Hò:
Mình quy ước gọi theo dây Tiểu của Kìm như sau:
Hò Nhẩt = G = Hò dây Kép của Guitar
Hò Nhì = A = Hò dây Xề của Guitar
Hò Ba = C (ít sử dụng)
Hò Tư = D = Hò của dây Đào Guitar
Hò Năm = E (ít sử dụng)
Câu chuyện dưới đây nói về sự xuất hiện của sự xướng âm Cổ nhạc Hò xừ xang xê cống líu trên một nhạc cụ Tây phương mà ngày nay đã trở thành cây đàn chính của Sân khấu Cải lương và Đờn ca Tài tử Nam bộ.
Bài viết này mình viết khá lâu rồi, nay xin gửi tặng anh chị Damsan.net.
Ngày xưa, đã lâu lắm rồi, từ ngày tiền nhân đi mở cõi Phương Nam, trong đoàn người di cư từ Huế vào Nam có một đôi vợ chồng tên là Cổ Nhạc. Ông tên là Cổ, bà tên là Nhạc. Họ vào đến miền Nam sinh cơ lập nghiệp và đem theo gia tài quý giá nhất là Âm Nhạc. Cả hai người sống với nhau rất hoà thuận. Bà con nơi ấp họ ở rất quý mến ông bà Cổ Nhạc. Cứ mỗi độ nông nhàn, dưới ánh trăng họ lại tập trung nhau lại đờn ca những bài bản Tài tử tại nhà ông. Ông bà Cổ Nhạc sanh hạ được 7 người con đều khoẻ mạnh hiền lành tốt bụng. Anh Hai tên kêu là anh Hò. Anh này to khoẻ, tính cách rất tốt và hay giúp đỡ mọi người nên bà con lối xóm hay kêu bằng cái tên thân mật là anh Liu. Anh có tính cách sống ngay thẳng, chân thực nên bà con rất hay lấy anh ra làm mẫu để dạy bảo anh em con cháu họ. Trong xóm ngoài làng có ai gặp khó khăn gì anh xắn tay xông vào giúp đỡ nên được mọi người rất quý trọng. Ông bà Cổ Nhạc rất tự hào về người con trưởng này.
Hai năm sau, bà Nhạc sinh ra một người con trai kế tiếp và đặt tên là Xừ. Anh Xừ rất đẹp trai và học giỏi, tính anh hay giao du, kết bạn và học rất giỏi môn toán. Nhiều cô gái trong làng đem lòng yêu mến và có lúc gọi anh là anh Xự hoặc cậu Xự. Mỗi tối anh đem cây đàn ra ngồi ngoài hiên, dạo lên khúc nhạc tiêu sầu thánh thót làm rung động biết bao trái tim thiếu nữ.
Người con kế tiếp của ông bà Cổ Nhạc là con gái. Cô này có cái tên rất hay là Y . Người cô dong dỏng cao, có cái trán dô rất bướng bỉnh. trong nhà cô không mấy khi nghe ai, cứ ý mình làm, đôi khi bà con lối xóm hay la rầy và thưa với ông bà Cổ Nhạc nhưng cổ vẫn chứng nào tật ấy, không sửa. Tính cô hiếu động, không mấy khi ngồi một chỗ. Có nhiều hôm cô còn rủ chúng bạn bơi xuồng qua sông sang làng bên cùng bọn trai làng bên ấy đánh trận giả. Nhiều lúc cổ làm ông Cổ rất phiền lòng. Nhiều hôm ông nói với bà Nhạc:
- Tui là tui không ghét bỏ gì nó nhưng nó quậy phá thế này tui hông chịu nổi.
Bà Nhạc cũng lấy làm buồn lòng lắm và an ủi ông Cổ:
- Thui mà ông ơi, cha mẹ sanh con trời sanh tính, tui sanh ra chúng đứa nào tính cách thế nào tui biết mà....
Do tính tình ngang bướng không chịu ngồi im 1 chỗ nên bà con có người kêu cổ là Y có người kêu cổ là Xư......
Sau khi sanh anh Xừ được Ba năm thì bà Nhạc có mang và sanh ra môt cô gái đẹp người đẹp nết, nết na hiền dịu đặt tên là Xang. Cô thật duyên dáng và dịu dàng và có một giọng nói rất truyền cảm sâu lắng. Nhiều trai làng để ý đến cô, nhiều người đêm đêm còn đến bên vách căn phòng cổ ngủ đem tiếng sáo tiếng đàn của mình để lay động trái tim người đẹp. Nhiều đám trai làng đánh nhau cũng chỉ vì cổ, thậm chí nhiều bà trong xóm còn đem cổ ra để làm gương cho con gái mình:
- Mày không sang nhà ông Cổ mà xem cái Xang, nó đẹp người, đẹp nết, ngoan hiền lại học giỏi....mày xem có được có bằng một phần của nó không???
Nhiều cô gái ngậm ngùi than thân trách phận sao mọi người rất quý chị Xang mà không quý họ. Tiếng lành đồn xa, tiêng dữ đồn xa. Nhiều ông Bá hộ trong làng ngoài tỉnh xa cũng cưỡi ngựa đến xem mặt để gả cho con trai mình. Nhà ông bà Cổ tấp nập ngựa xe, các ông chủ đồn điền, các cậu công tử tấp nập ra vào nhằm "rinh" cô Xang. Ông bà Cổ phấn khởi ra mặt. Bà thường nói với mọi người:
- Cháu nó hãy còn bé, tui cầu ông địa mong se cho nó một tấm chồng tử tế thôi chứ giàu sang phú quý mà làm chi...Bả nói với ông Cổ:
- Ông này, sanh ra đứa con nó ngoan hiền xinh đẹp cũng mát cả lòng dạ ông ạ.
Ông Cổ nhắp 1 ngụm Gò Đen và cười khà khà. Ổng nhắm mắt lại mơ thấy một ngày được anh con rể đưa đi nghe hát Tài tử, nghe đâu ở làng bên có mấy ông chơi Tài tử hay lắm....
Hai năm sau, bà Cổ lại có mang, lần này bà sanh ra một anh con trai và đặt tên là Xê. anh Xê thì rất thông minh, học đâu biết đó, về sau khi ông bà Cổ mất đi người ta còn đồn rằng thời đó ông Cổ còn đón thầy đờn tận xứ Bạc Liêu về dạy anh đờn. Anh thường sử dụng rất tốt đờn Kìm, đờn Cò và đờn Tranh. Tính tình anh Xê ngay thẳng, tháo vát, ăn nói rất từ tốn nhẹ nhàng. Xem chừng anh Xê rất hạp với tính ông Cổ, có khi ổng gọi anh bằng cái tên thân mật là Xể . Năm anh lên 20 tuổi anh đã được rất nhiều thầy đờn truyền dạy những ngón đờn điêu luyện và xuất thần. Thường khi có mở hội thi đờn anh thường đạt giải nhất. Nói vậy chớ mọi người thấy anh tối đến hay chui vô mùng ngồi tập đờn một mình. Ông bà Cổ thấy anh ham đờn nên tận tình chỉ dạy và cũng giao với anh rằng nếu như anh có chí thú thì sẽ sang hỏi con gái cô Tỳ làm vợ cho. Ảnh phấn khởi ra mặt và chuyên tâm tập đàn tối ngày.
Người con trai tiếp theo của ông bà Cổ sanh ra sau anh Xê Hai năm là anh Cống. Anh này thì tính nết không bằng anh Hò và anh Xê. Hay tức tối cáu giận. Nhiều khi hay gây tranh cãi giữa mấy anh em trai. Có hôm thấy anh Xê ngồi đờn thì Cống nói:
- Ui trời ơi, anh tập đờn chi cho mắc công, mướn thầy đờn về là được rồi. Cứ như tui đây này, đi chơi tối ngày, tối chui vô mùng ngủ, thế mà con gái theo ầm ầm, gạt ra hổng hết, còn anh có ma nào thèm ngó tới anh????
Anh Xê chỉ cười lặng lẽ tay nắn cung phím đàn cất lên từng tiếng nhạc khoan dung.
Do bản tính hay trêu ghẹo người khác nên dân làng cũng không thích anh này, nhiều lúc người ta gọi anh là anh Cộng cho bõ ghét...
Người em gái của anh Cống là cô Phan. Cô này thì không xinh đẹp bằng cô Xang nhưng có nét dịu dàng đằm thắm"chết người". Cô hiền từ ít nói, nhưng khi cô nói thì mọi người rất chú ý lắng nghe, đặc biệt là những ý kiến cô đưa ra đều rất trúng ý của ông bà Cổ. Ví thử như có hôm cô nói nhỏ với bà Cổ:
- Má à, con nghe nói bên nhà bác Kìm có anh Tiểu rất thư sinh nho nhã, hổm rày con thấy ảnh thậm thụt qua nhà mình kêu chị Xang qua nhà ảnh có chuyện chi đó ....má xem.....
Bà Cổ gạt đi: Chuyện người lớn, mày biết chi mà nói chứ.....
Thấy mình đã lớn mà ba má còn chê là trẻ con, nhiều lúc cổ thấy mình thật tủi thân oan ức....Cô tâm sự với bạn bè điều này thì keu cô bằng cái tên là Oan để chia sẻ và thông cảm với cổ.
Người con út của ông bà Cổ lại là người rất đặc biệt. Người ta còn kể lại rằng sau khi sanh ra anh Cống được Ba năm thì bà Cổ một lần đi chợ về khi qua cây cầu khỉ trước nhà trượt chân té xuống kênh. Khi người ta vớt bả lên thì bả gần như chết rồi. Mọi người xúm vào, người thì kêu xức dầu gió, người thì vội chạy đón thầy lang Tư Hiếu , may sao đợt đó bà Cổ qua khỏi cơn nguy kịch. Mỗi bận trái gió trở trời cái chân bà bị té lại đau nhức. Cuối năm đó thì bà Cổ lại có mang. Mọi người đến chúc mừng, bà Tám hàng xóm sang nhà thăm và nói với bà Cổ:
Em tưởng chị sanh đến cháu Phan là thôi cứ, mình tuổi cao rồi, sanh nở phức tạp lắm chị Cổ ơi.
Bà Cổ nói: Thui thì tui cũng cố lần này nữa thôi cho chúng nó có chị có em.
Đến ngày bà Cổ sanh, cả nhà thấp thỏm. Người lo âu ra và, ông Cổ chắp 2 tay sau lưng đi đi lại lại ra chiều lo lắm. Khi bà mụ đỡ đứa bé ra, cả nhà ồ lên vì đứa bé giống anh Hai nó như đúc, từ tiếng khóc chào đời, nụ cười khi nhìn thấy ông Cổ. Cả nhà ông bà Cổ vui như được mùa. Bà Cổ tuy đau đớn nhưng cố nhỏm dậy nhìn mặt đứa con trai út, bà thầm nghĩ: sao nó sanh ra cách thằng Hai nhà mình 12 năm mà sao nó giống thằng Hò như tạc vậy. Về sau dân làng ấy kể lại rằng anh con út nhà ông bà Cổ giống người anh Hai y chang từ cách ăn mặc, dáng đi, nụ cười, tính cách..v...v...chỉ hơi khác một chút về chiều cao thôi. Ông bà Cổ rất quý anh con út nên thấy anh Hai được gọi là Lìu thì ông đặt luôn tên cho nó là Líu.
Cả nhà ông Cổ như vậy sống rất hoà thuận, tuy mỗi người một vẻ, một tiếng nói, một tính cách nhưng họ rất hiền hoà dễ thương.
Cho đến một buổi sáng......
bà Cổ xách giỏ rồi dặn ông Cổ:
Hôm nay tui đi chợ đường xa, ông ở nhà xem nom bảo ban chúng nó học hành, tui qua chợ mua mấy con cá lóc về nấu canh chua, nhân thể qua thăm nhà cô Tranh hỏi thăm cổ bị ốm.
Ông Cổ gật gù:
- Ờ, bà đi mau về, nếu có qua nhà ông Sến thì gửi ổng chai Gò Đen và mấy trái khóm tui qua Long An mới mua dìa làm wà cho ổng nha.
Bà Cổ đi rồi, ông Cổ ở nhà thì thấy anh Xê chạy về nói:
- Ba ơi ba, bác Kìm kêu con về nói ba qua nhà ổng bàn có công chuyện.
Đến trưa, ông bà Cổ về ...kỳ quá...lũ trẻ đi đâu không rõ....2 ông bà mới tá hoả tam tinh lên, kêu khắp xóm trên xóm dưới....mọi người đổ xô đi tìm...bà Cổ ngồi xuống bực thềm nhà lăn ra khóc vật vã.....một lúc sau người ta thấy 7 anh em nhà ông Cổ lò dò bước vào nhà. Ông Cổ quát:
- Chúng bay để nhà cửa thế này đi đâu hết trơn hết trọi....
Mấy đứa nem nép vào nhau, đứa này đùn đẩy đứa kia, cuối cùng anh Hò lên tiếng:
Dạ thưa ba má, khi ba má đi vắng ở nhà xảy ra chuyện lớn ạ, chúng con hổng biết sao bây giờ....
Bà Cổ nói: Có chuyện chi tui bây nói nghe coi???
Anh Hò thưa: Dạ thưa ba má, ba má đi khoảng một lúc thì nhà ta có khách ạ. Một ông to béo nói là bạn của ba, ổng xưng tên là Tây Ban Cầm, tên nghe lạ wá , chúng con mời ổng vào nhà, uống nước và nói ổng đợi ba dìa. Ổng nói có việc gấp phải đi ngay hình như có buổi hoà nhạc ở Gia Định. Ổng có gửi lại cho ba món quà. Mấy anh em chúng con mở ra xem nhưng tiếp theo thì con hổng dám kể, con sợ ba oánh chúng con.....
- Ba không oánh đứa nào hết, có chuyện chi nói nghe coi....
Lúc này anh Xê mới lên tiếng:
- Dạ thưa ba má, chúng con thấy ông Tây Ban Cầm gửi qua tặng ba cây đờn. Chúng con thấy bác Kìm, bác Sến, cô Tỳ, cô Tranh ai cũng có ngăn phím cao hết nên chúng con hò hét nhau khoét phím lõm sâu xuống rồi ạ.
Ông Cổ cười ồ lên và nói: Tưởng chuyện gì......thôi cả nhà ta vô đây xem nào, con Xang xuống bếp phụ với má mày nấu canh chua cá lóc, thằng Xê qua nhà bác Kìm, bác Sến, mời 2 bác qua đây cùng xem cây đờn mới của châu Âu.
Mọi người cùng nhau ngắm nghía cây đàn Tây Ban Cầm khoét lõm phím...trầm trồ khen ngợi âm thanh của nó.....
Nhà ông Cổ hôm đó vui như tết, còn vui hơn cả ngày bà Cổ sanh ra anh Líu.
Đêm đó, ông bà Cổ không sao ngủ được, thỉnh thoảng ổng ngồi dây, vấn một điếu thuốc rê, ngọn lửa bập bùng thi thoảng loé lên soi rõ khuôn mặt khắc khổ....bà Cổ thì nằm trong mùng nói với ra:
- Ông ơi, vô ngủ thôi nghĩ làm chi cho mệt....
- Bà nó ơi, dậy tui nói chuyện này....tui thấy sắp nhỏ nhà mình có vẻ quý mến quyến luyến cây đờn Tây Ban Cầm....hay là ngày mai ta sắp chỗ cho chúng mỗi đứa một ngăn nha bà. Tui cứ băn khoăn không biết có ra Cổ Nhạc không nữa.
- ừ , tui thấy ý tưởng ông hay đó...để mai tui nói các con...
Hai ông bà thì thầm rì rầm cả đêm bàn tính chuyện sáng mai......
Sáng hôm sau....ông bà Cổ dậy sớm .... bà Cổ gọi lũ trẻ dậy cho chúng ăn sáng và nói:
- Này các con, ba má sanh ra các con cũng đã nuôi nấng dạy dỗ bảo ban, đến nay ba má cũng đã sức tàn lực kiệt....nay có cây đờn Tây Ban Cầm ở đây, ba má cũng làm thử nghiệm xem có hạp với đờn Cổ Nhạc không, các con cùng hợp sức với ba ma nhen.
Lũ trẻ thấy lạ kỳ vì hôm nay dậy sớm, ông bà Cổ còn ăn mặc chỉnh tề, chúng chưa hiểu chuyện gì cả.....Bà Cổ bả với cô Xang:
- Con qua nhà cô Tỳ, cô Tranh, bác Kìm nói ba mẹ cháu mời cô bác sang có chút công chuyện...
ông Cổ bảo bà Cổ:
- Bà thắp cho tui cây nhang....tui khấn tổ tiên ông bà cho 7 đứa con nhà mình nó được bảo tồn và phát huy.....
Sau khi thắp nhang xong, ông Cổ vẫy anh Hò lại và nói với anh:
- Con à, cả nhà ta con là lớn nhất, con là anh Hai để cho sắp nhỏ nó trông cậy vào còn, nay ba thay tên cây Tây Ban Cầm là Lục Huyền Cầm, con tên là Hò mà đây là sự hợp nhất lần đầu tiên, hôm qua ba có trao đổi với bác Kìm rồi nên đặt tên con là Hò Nhất giống anh Tiểu nhà bác ấy. Ba má luôn bên cạnh các con mà...
Nói đoạn ông Cổ đặt anh Hò vào ngăn 5 dây 3 của cây Lục Huyền Cầm. Anh Hò gạt nước mắt, lần đầu tiên trong đời thấy anh khóc....trong sự thương yêu của ba má....Rồi trong thời khắc thiêng liêng ấy 2 ông bà Cổ Nhạc lần lượt đặt từng đứa con yêu quý của mình vào các ngăn đàn do tự tay chúng đã khoét lõm như một sự định mệnh.... bà Cổ lầm rần khấn trời vái đất cầu mong cho chúng có sức khoẻ, lớn khôn....
Trong sự chứng kiến của cô Tỳ, cô Tranh và bác Kìm hai ông bà Cổ đặt tất cả những đứa con thân yêu dứt ruột đẻ ra vào từng ngăn đàn theo số năm chúng đã được sanh ra trên đời so với anh Hò. Bà Cổ run run cầm cây đờn, vuốt ve an ủi từng đứa con cho chúng chuẩn âm, còn ông Cổ khảy lên những âm thanh đầu tiên : Ngũ cung Bắc. Hò - Xừ - Xang - Xê - Cống ( G-A-C-D-E)
Hò qua Xừ = 2 ngăn; Xừ qua Xang = 3 ngăn; Xang qua Xê = 2 ngăn; Xê qua Cống = 2 ngăn; Cống qua Líu = 3 ngăn.
Cung Hò Nhất trên đàn Guitar
Từ đó đến nay có biết bao thế hệ nghệ sĩ nhạc sư, nhạc sĩ theo đuổi sự nghiệp cầm ca đã cùng với 7 người con thân yêu của ông bà Cổ và cây đờn Lục Huyền Cầm làm rạng danh nền Âm nhạc Việt Nam như mong ước của ông bà Cổ Nhạc.
Quảng Ninh, ngày 9 tháng 12 năm 2010
Lê Hữu Hùng
Xin tặng lại câu chuyện truyền thuyết về Hò xừ xang xê cống líu trong Cổ nhạc Nam bộ cho anh chị em Damsan.net
Muốn tìm hiểu về các nhạc cụ dân tộc
